مثبت 18

در این مجموعه، قرار است با هم نگاهی بیندازیم به سبک زندگی سالم از دیدگاه پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله؛ سبکی که نه‌تنها جسم انسان را سالم نگه می‌دارد، بلکه روح و روان او را نیز آرام و سبک می‌سازد.

در هر پست، به یکی از جلوه‌های این سبک زندگی الهی اشاره می‌کنیم.

در این بخش، درباره‌ی ساده‌زیستی پیامبر سخن می‌گوییم؛ اصلی که اساس آرامش، سلامت و بی‌نیازی در زندگی است.

🌸 ساده‌زیستی در زندگی پیامبر_{صلی‌الله علیه و آله}

پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در اوج قدرت و محبوبیت، ساده‌ترین شیوه‌ی زندگی را برگزیده بود.

خانه‌ای گِلی داشت، فرشی از حصیر، و لباسی از پارچه‌ی خشن می‌پوشید.

با این حال، در دل مردم چنان عزتی داشت که پادشاهان در برابرش سر تعظیم فرود می‌آوردند.

قـالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «لَقَدْ كانَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه و آله يَأكُلُ عَلَى الاَْرْضِ وَيَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ يَخْصِفُ بِيَدِهِ نَعْلَهُ وَ يُرَقِّـعُ بِيَدِهِ ثَوبَهُ وَ يَركَبُ الْحِمارَ العارىَ وَيُرْدِفُ خَلْفَهُ؛ امام على عليه السلام فرمود: پيامبر خدا صلي الله عليه و آله روى زمين غذا مى خورد و مانند بندگان دو زانو مى نشست و با دست خويش كفش و لباس خود را وصله مى زد و مى دوخت و بر اُلاغ بى پالان سوار مى شد و كسى را هم در رديف خود سوار مى كرد.»(نهج البلاغه، خطبه ۱۹۵)

این رفتارها نشان می‌دهد که ساده‌زیستی، کوچک‌کردن خود نیست؛ بلکه نشانه‌ی عظمت روح و سلامت درون است.

ساده‌زیستی در سیره‌ی پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله، صرفاً یک سبک زندگی ظاهری نبود، بلکه روشی برای تعادل جسم و روح به شمار می‌رفت.

در نگاه نبوی، انسان زمانی به سلامت واقعی دست می‌یابد که وابستگی‌های افراطی به مال، مقام و تجمل را کنار بگذارد و به نیازهای حقیقی خود بازگردد.

سادگی، نوعی آزادسازی روان از فشارهای مصرف‌گرایی و بازگرداندن انسان به فطرت پاک الهی است.

در چنین زیستی، آرامش درون، سلامت روانی و رضایت از زندگی افزایش می‌یابد؛ زیرا انسان خود را درگیر رقابت‌های مادی و مقایسه‌های فرساینده نمی‌کند.

به تعبیر دیگر، پیامبر صلی‌الله علیه و آله با سلوک ساده‌ی خود به ما آموخت که سلامت، آرامش و عزت حقیقی در سادگی است، نه در تجمل و تکلف.

شکوه و عظمت اخلاق پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌وآله، حقیقتی است که حتی پروردگار مهربان در قرآن بر آن گواهی داده و می‌فرماید:

﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾«و همانا تو بر خلقی بزرگ و والاست.» (سوره قلم/۴)

پیامبر، نه تنها آموزگار اخلاق، که خود تجسم عینی آن بود؛ آیینه‌ای شفاف که تمام صفات جمال و جلال الهی را در خویش بازتاب می‌داد. اگر خداوند می‌خواست اخلاق خویش را در وجود انسانی آشکار سازد، تنها پیامبر اکرم بود که ظرفیتی چنین عظیم داشت و توانست مظهر کامل اسماء و صفات پروردگار گردد.

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، آیینه تمام‌قد الهی است؛ و هر کس بخواهد رنگ خدایی گیرد، باید از آن حضرت بیاموزد. چنان‌که قرآن می‌فرماید:

﴿صِبْغَةَ اللَّهِ ۖ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ۖ وَنَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ﴾ «[بپذیرید] رنگ خدایی را! و چه رنگی از رنگ خدا بهتر است؟ و ما تنها او را پرستش می‌کنیم.»(بقره: ۱۳۸)

این رنگ خدایی جز با پیروی از پیامبر ممکن نمی‌شود. چرا که او معلمی نبود که مردم را به بندگی خویش بخواند، بلکه دعوتش به ربانی شدن و خداگونگی بود. همان‌گونه که قرآن کریم بیان می‌کند:

﴿مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِبَادًا لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَٰكِنْ كُونُوا رَبَّانِيِّينَ…﴾ «هیچ بشری را نسزد که خداوند به او کتاب و حکمت و پیامبری دهد، سپس او بگوید: بندگان من باشید نه بندگان خدا؛ بلکه بگوید: ربانی باشید، به سبب آنکه کتاب را می‌آموختید و بدان درس می‌خواندید.»(آل‌عمران: ۷۹)

پس هر انسانی که بخواهد به مقام خلافت الهی برسد و پرتوی از ربوبیت خداوند را در وجود خویش آشکار کند، راهی جز تبعیت از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله ندارد. اوست «خلق عظیم»، و این خلق عظیم چیزی جز جلوه‌ای از خداوند نیست. 

پیامبر اکرم (ص) تنها فرستاده وحی الهی نیست، بلکه تجسم زنده اخلاق و فضایل الهی است. قرآن کریم ایشان را «اسوه حسنه» معرفی می‌کند؛ یعنی الگویی بی‌نقص و جاودان برای همه انسان‌ها در هر زمان و مکان. سبک زندگی پیامبر (ص)، آینه‌ای از اخلاق خداوندی است که انسان‌ها را به نیکی، عدالت، صداقت و یاد مداوم خداوند دعوت می‌کند. هر رفتار و گفتار پیامبر (ص)، پیامی عملی و روشن برای تربیت فردی و اجتماعی بشر دارد و نشان می‌دهد چگونه می‌توان زندگی‌ای بر پایه اخلاق و ایمان ساخت.

هیچ نقل قولی درباره رفتار ناپسند یا نقص اخلاقی پیامبر (ص) قابل قبول نیست، زیرا کسی که اسوه نیکوی الهی است، حتی یک بار هم نمی‌تواند رفتاری مخالف اخلاق داشته باشد. هرگونه خبری که خلاف این تصویر ارائه دهد، نادرست و باطل است. خداوند می‌فرماید: «لقد کان لکم فی رسول‌الله اسوه حسنه لمن کان یرجو الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیرا» (احزاب: ۶). این آیه نشان می‌دهد که کسانی که به دنبال سعادت دنیوی و اخروی‌اند، باید سبک زندگی پیامبر را سرمشق خود قرار دهند. زندگی ایشان سراسر یاد خداست و هر که به آن بنگرد، خود را به ذکر و تقرب الهی نزدیک می‌یابد، همان طمأنینه‌ای که قرآن درباره اهل یقین بیان کرده است.

پیامبر (ص) الگویی زنده و عملی برای تمام ابعاد زندگی است؛ از عبادات فردی گرفته تا رفتارهای اجتماعی و تعامل با خانواده، همگان می‌توانند در ایشان سرمشق بیابند. اخلاق پیامبر (ص) نه تنها بر رفتار شخصی تأثیر می‌گذارد، بلکه موجب انسجام اجتماعی، رعایت حقوق دیگران و رشد معنوی جامعه نیز می‌شود. زندگی ایشان به انسان می‌آموزد که چگونه با مهربانی، صبر، عدالت و شفافیت در روابط و تصمیمات خود، هم خشنودی خداوند را جلب کند و هم محبوب مردم و جامعه باشد.

در نهایت، پیامبر (ص) راهنمایی است که هر کسی می‌تواند با پیروی از سبک زندگی او، هم در بعد فردی و هم اجتماعی به سعادت و آرامش واقعی برسد. سبک زندگی ایشان مملو از درس‌های عملی برای مدیریت اخلاقی، رشد معنوی، و رفتار درست در اجتماع است؛ الگویی که هر نسل و هر انسان با هر شرایطی می‌تواند از آن بهره‌مند شود و به سوی خداوند نزدیک گردد.

اهل بیت علیهم السلام همان گونه که به صراحت و وضوح به سبک زندگی صحیح و سالم اشاره دارند به مذمت و دوری از سبک زندگی نامناسب و پرهیز از تشبه به کفار اشاره می‌کنند، از آن جمله به این روایت می‌توان اشاره کرد که امام صادق علیه السلام با نقل از اجدادشان در حدیثی قدسی از زبان خداوند متعال می‌فرمایند: «بندگان من، لباس دشمنان مرا نپوشید و غذای دشمنان مرا نخورید و از هم‌شکلی (سبک زندگی) با دشمنان من بپرهیزید، وگرنه شما نیز مانند آنها، دشمن من خواهید شد»(حر عاملی، 1368: 1957). 

سبک زندگی را می توان در فرازهایی از خطبه متقین خطبه 193 در نهج البلاغه یافت که امیر المومنین ویژگیهای را برای متقین بر می شمارند که بر سبک زندگی صحیح، تاکید دارد.اولین وصف متقین در این خطبه این است که به صواب سخن می‌گویند (مَنطِقُهُمُ الصَّوابُ) این عبارت سبک و شیوه سخن گفتن متقین را مشخص می‌کند.دومین صفتی که حضرت برای متقین بیان کرده، این است که لباسی میانه بر تن می‌کنند (وَ مَلبَسُهُمُ الاِقتِصادُ). این فراز به پوشش صحیح متقین اشاره کرده است که از مصادیق مهم در سبک زندگی است.صفت بعدی که درباره متقین آورده شده است، تواضع آنان است (وَ مَشیُهُمُ التَّواضُعُ)؛ یعنی متقین رفتار و منش متواضعانه دارند که این تنها مختص به تواضع در راه رفتن آنها نیست، بلکه با سایر رفتارهای آنها نیز همراه است.ویژگی بعدی که در سبک زندگی آنان مورد توجه قرارگرفته، در مورد چشم فروبستن از حرام است (غَضُّوا اَبصارَهُم عمّا حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِم)؛ این عبارت بیانگر آن است که متقین هنگام مواجهه با آنچه خداوند حرام کرده، چشمان خود را نگه می‌دارند و از دیدن امتناع می‌ورزند.در فراز بعدی به‌گوش سپردن به دانش سودمند، توسط متقین اشاره شده است (وَ وَقَفُوا اَسماعَهُم عَلَی العِلمِ النّافِعِ لَهُم)؛ گویی این فراز بیانگر این است که انسان‌های باتقوا گوش‌های خود را وقف مطالب مفید می‌کنند و به هر چیزی گوش نمی‌سپارند. این فرازها شمه‌ای از زیستن به سبک زندگی است.

مفسران در تفسیر حیات طیبه در این آیه، دیدگاه‌های متعددی را مطرح کرده‌اند. از نظر مطهری، «حیات طیبه و معنوی مختص آخرت نیست، بلکه با تحقق شرایط در همین عالم حاصل می‌شود؛ زیرا از آنجا که ایمان و عمل صالح از امور معنوی‌ای هستند که در همین عالم تحقق می‌یابند، حیات طیبه مترتب بر ایمان و عمل صالح نیز در همین عالم محقق می‌شود» (مطهری، 1368، 22: 89). 

برخی از دیگر مفسران، «حیات طیبه را حیات بهشتی می‌دانند که مرگ ندارد و فقر و بیماری در آن نیست» (فخررازی، 20: 113) و برخی دیگر «حیات طیبه را رزق و روزی حلال، زندگی شرافتمندانه همراه با قناعت و خشنودی، بهشت پرطراوت و زندگی خوش در آنجا و زندگی خوشبختانه در بهشت برزخی تفسیر کرده‌اند» (طبری، 1333، 7: 734-735). در هر حال به‌نظر می‌رسد، موارد یادشده بخشی از واقعیت حیات طیبه موردنظر قرآن را بیان کرده و تمام واقعیت نیست و آنچه مسلم است، این است که حیات طیبه هم حیات اخروی می‌تواند باشد و هم حیات دنیوی و ظهور و بروز مرتبه‌ای از آن برای پرهیزگاری که عمل صالح انجام می‌دهد، واقعیتی است انکارنکردنی؛ بنابراین بایست گفت «مفهوم حیات طیبه آن‌چنان وسیع و گسترده است که همه این‌ها و غیر این‌ها را در برمی‌گیرد. درحقیقت سبک زندگی قرآنی سبکی است منزه از هر نظر و پاکیزه از همه آلودگی‌ها، ظلم‌ها و خیانت‌ها، عداوت‌ها، اسارت‌ها و ذلت‌ها و انواع نگرانی‌ها و هرگونه چیزی که آب زلال زندگی را در کام انسان ناگوار می‌کند» (مکارم شیرازی، 1369، 11: 394). پس می‌توان نتیجه گرفت اگر ایمان همراه با عمل صالح شود، حیات طیبه را به بار می‌نشاند؛ به‌عبارتی تحقق زندگی با آرامش، امنیت، رفاه، صلح، محبت، دوستی، تعادل و مفاهیم سازنده انسانی که این همان سبک زندگی مدنظر قرآن است.

از اهداف قرآن‌کریم، تعلیم سبک زندگی صحیح است، به‌گونه‌ای که می‌توان با شناسایی ارزش‌ها و هنجارها و ضد آنها که در آیات قرآن به آنها اشاره شده است، این سبک را شناسایی کرد و با انطباق روش زندگی با روش‌های قرآنی به قله سعادت و خوشبختی دست یافت. قرآن‌کریم در آیات متعدد از یک‌سو، سبک زندگی غیرالهی را مورد مذمت و تخطئه قرار می‌دهد و این مذمت هم ناظر به‌ساحت فردی و هم ساحت جمعی آدمی است که از آن جمله می‌توان در ساحت فردی به آیات مبارکه: «اِن الانسانَ لَفِی خُسرٍ» (عصر: 2)، «وَ جَعَلُوا لَهُ مِن عِبادِهِ جُزءً اِنَّ الانسانَ لَکَفُورٌ مُبینً» (زخرف: 15)، «وَ یَدعُ الانسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالخَیرِ وَ کانَ الانسانُ عَجُولاً» (اسراء: 11) و در ساحت جمعی به آیات مبارکه: «وَاتَّقوا فِتنَهً لَّا تُصِیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنکُم خاصَّهً وَاعلَمُوا اَنَّ اللهَ شَدیدُ العِقَابِ» (انفال: 25)، «وَ مَا اَرسَلنَا فِی قَریَهٍ مِّن نَّبِیِّ اِلّا اَخَذنَا اَهلَهَا بِالبَاساءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُم یَضَّرَّعُونَ. ثُمَّ بَدَّلنَا مَکانَ السَّیئَهِ الحَسنَهَ حَتَّی عَفَوا وَّ قالُوا قَد مَسَّ ءابَاءَنَا الضَّرَّاءُ وَ السَّرَّاءُ فَاَخَذنَاهُم بَغتَهً وَهُم لَایَشعُرُونَ» (اعراف: 95-94) اشاره کرد. و از دیگر سوی، سبک زندگی صحیح و پذیرفته شده اسلام را بیان می‌کند و از سبک زندگی ایده‌آل اسلامی با عنوان حیات طیبه یاد می‌کند، اگرچه تنها یک‌بار در قرآن به‌صراحت از حیات طیبه سخن به‌میان آمده است. اما در جای‌جای قرآن اشارات بسیاری به آن شده است که در میان مؤلفه‌هایی می‌توان به آن دست یافت که قرآن برای زندگی سالم معرفی کرده است. در زمینه چگونگی دستیابی به‌حیات طیبه بایست گفت که سالک با سیر انفس و انجام عمل صالح در حال ایمان به‌حیات طیبه‌ دست می‌یابد: مَن عَمِلَ صالِحاً مِن ذَکَرَ اَو اُنثی وَ هُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجزِیَنَّهُم اَجرَهُم بِاَحسَنِ ما کانوا یَعمَلُون؛ هر مرد یا زن پرهیزگاری که کار نیک و شایسته کند (از حسن فاعلی و حسن فعلی هر دو برخوردار باشد) او را به‌حیات طیب (زندگانی پاک و خوش) زنده بداریم و پاداششان را بر پایه بهترین عملی می‌دهیم که همواره انجام می‌داده‌اند (نحل: 97). آیه حاکی از آن است که «ایمان و عمل صالح ملاک و معیار اساسی سبک زندگی قرآنی است، حیات طیبه و لقای پروردگار هر دو با ایمان و عمل صالح به‌دست می‌آید، از آن جهت که حیات سبب حس و حرکت در همه موجودات است، حیات طیبه نیز شهود حق‌تعالی و سیر در تجلیات انوار الهی و سبک زندگی جدید نورانی برای آدمی می‌گردد و بی‌گمان این حیات برتر از حیات حیوانی مشترک بین انسان و حیوان است و آثاری که قرآن برای آن بیان کرده، بسیار بالاتر از اثرهای حیات مادی و عادی است. صاحب این حیات طیب، مستغرق در نعمات معنوی است. حقایق را می‌بیند و در خود عزت و کرامت می‌یابد، زیرا به معدن عظمت متصل شده است» (جوادی آملی، 1383، 2: 163-162). درحقیقت طبق این آیه شریفه که با صراحت به‌حیات طیبه اشاره کرده است، گویی بین انسان و پروردگار جهانیان عهد و پیمانی است که پاسداشت آن درهای معنوی را می‌گشاید و آدمی را به‌حیات طیبه و سبک زندگی نوین رهنمون می‌کند.

 سبک در لغت به معنای طرز، روش، قاعده و شیوه است. سبک زندگی روش و نوع گذران فاصله تولدتا مرگ است که می‌تواند آگاهانه، یا ‌به‌صورت تقلیدی و یا تلفیقی از هر دو باشد.

طی دهه‌های اخیر اصطلاح سبک زندگی (Lifestyle) به یکی از اصطلاحات رایج در گفتگوهای روزمره است. اولین بار آلفرد آدلر اتریشی، از روانشناسان بنام قرن گذشته، اصطلاح سبک زندگی را به کار برد و پس از او جامعه شناسان بسیاری، به این موضوع که سبک زندگی چیست، علاقه مند شده و بر روی آن تحقیقات گسترده ای انجام دادند. به مرور، پژوهشگران پی بردند که چرا هر فرد عادات غذایی، رفتاری و افکار خاص خود را دارد. در واقع سبک زندگی هر فرد، به عوامل زیادی گره خورده است. مجموعه رفتارها و فعالیت های یک فرد می‌دانند که در طول عمر و به صورت روزانه، انجام می‌دهد. البته الگوی خاصی در انجام این رفتارها وجود دارد که متأثر از افکار، باورها، ارزش ها، محیط زندگی و تربیت فرد است.

در این وبلاگ قراره

کلی مطلب پژوهشی و فرهنگی

در حوزه سبک زندگی اسلامی و به ویژه تربیت دینی

باهاتون به اشتراک بزارم.

امیدوارم این مطالب واستون مفید باشه 

با نظراتتون در ادامه این وبلاگ

و پیشبرد اهداف و ارائه سبک زندگی اسلامی

خوشحالم میکنین.

خدایا 

با نام تو آغاز می کنم 

شروع هر لحظه را 

ای که زیباترین علت هر آغاز تویی